بررسی ویژگی های تشریحی مراحل تکوینی و خواص آنتی اکسیدانی گیاه اسفرزه (plantago ovata) از خانواده بارهنگ

چکیده : گیاهان دارویی جزء ذخایر و منابع طبیعی هستند و بسیاری از کشورها کم یا زیاد از یک چنین منبعی برخوردارند که نوع، تعداد و تنوع گونه های گیاهی بر اساس شرایط و موقعیت جغرافیایی هر منطقه متفاوت است. گیاه اسفرزه با نام علمی plantago ovata از خانواده plantaginaceae یکی از گیاهان دارویی ارزشمند است که به دلیل خواص مفید آن همواره مورد توجه بوده است. کشت این گیاه در برخی نقاط جهان به صورت بسیار وسیع و تخصصی دنبال می گردد . plantago ovata forsk گیاهی دو لپه ای، یکساله، پوشیده از کرک و فاقد ساقه است. گل آذین بصورت سنبله های تخم مرغی یا استوانه ای و دارای 69-45 گل می باشد. گل ها دو جنسی و تترامر هستند. لقاح آن ها توسط باد انجام می شود. دانه های اسفرزه دارای طبعی سرد و آرام بخش بوده و در ردیف مفید ترین، بی ضررترین و در عین حال ملایم ترین ملین های گیاهی به حساب می روند. از اسفرزه برای درمان فشار خون بالا، بیماری های گوارشی، سرطان روده بزرگ و... استفاده می شود. در این پژوهش ساختار تشریحی plantago ovata در مراحل مختلف تکوین با استفاده از برش گیری دستی و میکروتومی مورد بررسی قرار گرفت. برش گیری دستی برای مطالعه ی ساختارهای رویشی برگ، ریشه و محور گل آذین به کمک رنگ آبی متیل و کارمن زاجی، استفاده شد و برش گیری میکروتومی برای مطالعه ی بخش زایشی و راس ریشه به کمک رنگ هماتوکسیلین و ائوزین به کار گرفته شد. برش گیری میکروتومی از اندام زایشی نشان داد که لایه های تشکیل دهنده ی بساک از خارج به داخل عبارتند از: اپیدرم، لایه ی مکانیکی، لایه ی میانی و تاپتوم. تاپتوم از نوع ترشحی و تترادهای موجود در بساک از نوع چهاروجهی می باشند. تخمدان دو خانه ای است. در هر خانه یک تخمک واژگون قرار دارد و به طور هم زمان در دو تخمک یک تخمدان، کیسه ی رویانی تشکیل می شود. در کیسه ی رویانی این گیاه، رویان های کروی، قلبی و لپه ای مشاهده شد. ساختار دانه ی گرده ی این گیاه توسط میکروسکوپ الکترونی sem بررسی شد و مشخص شد که دانه ی گرده فاقد قطبیت، 5 منفذی و دارای برجستگی های پراکنده ی زگیل مانند می باشد. مطالعه ی خواص آنتی اکسیدانی برگ و بذر plantago ovata به روش تعیین قدرت احیا کنندگی آهن (reducing power assay) مشخص کرد که خواص آنتی اکسیدانی برگ بیشتر از بذر است.